نکاتی که کارگران باید بدانند

کارگر و کارفرما دو طرف یک قرارداد کار را تشکیل می‌دهند. توضیح آن که مطابق با قانون کار ایران، که بر روابط کاری قشر عظیمی از بنگاه‌های ایران و افراد مشغول در آن‌ها حاکم است، کلیه کارگران، کارفرمایان و کارگاه‌ها تحت تابعیت این قانون قرار داشته و روابط بین طرفین از طریق قرارداد کار حل و فصل و تعیین تکلیف می‌گردد.

با توجه به گستره نفوذ قانون کار و نیز تفصیل این قانون در تعیین قوانین و مقررات حاکم بر روابط بین طرفین، موضوعات مربوط به حقوق کار و روابط بین طرفین، دعاوی مربوط به قانون کار و انواع حقوق و تکالیف ایشان نسبت به یکدیگر، محتوای این نگارش را به یکی از موضوعات مبتلابه تحت عنوان شکایت از کارفرما اختصاص داده‌ایم.

در این نوشته نخست به صورت مختصر به شرح کارگر و کارفرما پرداخته، سپس حقوق کارگر نسبت به کارفرما را بررسی می‌نماییم و در نهایت نحوه شکایت از کارفرما و اثرات قانونی آن را معرفی خواهیم کرد.

مفهوم شناسی

قانون کار، همانطور که اشاره کردیم، بر روابط بین کارگر و کارفرما حاکم است. با توجه به گستره نفوذ این قانون اعم از گستره جغرافیایی که بر کل مناطق ایران حاکم است و نیز گستره نفرات مشمول که قشر عظیم نیروی کار خصوصی را شامل می‌شود، برای درک آنچه که در درون قانون کار نهفته شده باید نخست واژگان اصلی این قانون را شناخت.

توضیح آن که مطابق با ماده اول از قانون کار، قانون یاد شده بر کارگر، کارفرما و کارگاه حاکم است.

همچنین در مواد بعدی این قانون اشاره شده است که کارگر به کلیه اشخاصی گفته می‌شود که بر اساس قرارداد کار با کارفرما مرتبط بوده و در ازای دریافت حق‌السعی، که اعم از حقوق، مزایا، دستمزد و دیگر موارد مشابه است، به دستور و به نفع کارفرما اقدام می‌کند.

کارفرما نقطه مقابل کارگر و شخصی که کارگر به دستور وی اقدام می‌نماید معرفی شده و کارگاه به کلیه محل‌های کار که کارگر مطابق با دستورات کارفرما در آنجا اقدامات خود را انجام می‌نماید، شناخته شده است.

در ادامه مواد اشاره شده که روابط بین طرفین از طریق قانون کار ساماندهی می‌شود و نیز وجود برخی از شرایط و مواد در قرارداد فی‌مابین، مطابق با قانون کار الزامی شمرده شده است. اهمیت قوانین یاد شده به حدی است که حتی سکوت طرفین در قرارداد کار و یا توافق برخلاف آن‌ها نیز تاثیری نداشته و در نهایت حکم قانون اجرا می‌شود.

حقوق کارگر نسبت به کارفرما که تعیین کننده موضوعات دعاوی کارگر علیه کارفرما را نیز تشکیل می‌دهد، از دل همین مواد الزامی قانونی به دست می‌آید.

توضیح آن که وقتی گفته می‌شود برخی از مواد قانون کار در هر حال بر طرفین حاکم بوده و امکان حذف و یا توافق برخلاف آن‌ها وجود ندارد، این اثر جانبی را به همراه می‌آورد که کارگر در هر زمان که بخواهد بتواند نسبت به این حقوق اقدامات قانونی انجام دهد.

برای مثال در قانون کار حداکثر ساعات قانونی کار در هفته تعیین و اعلام شده است. حال چنانچه کارگر به خواست کارفرما مازاد بر ساعات قانونی در محل کارگاه حضور یابد، کارگر این اختیار را خواهد داشت که نسبت به طرح شکایت از کارفرما اقدام نماید.

یا در مثالی دیگر مطابق با قانون کار پرداخت حداقل حقوق و اجرت المثل قانونی به کارگر ضروری است، حال چنانچه طرفین نسبت به مبالغ کمتری توافق کرده باشند، باز هم کارگر اجازه دارد از کارفرما شکایت کرده و مبالغ معوقه را دریافت نماید.

پس همانگونه که مشاهده می‌شود آنچه که قانون کار برای کارگر به رسمیت شناخته است را نمی‌توان به خواست طرفین و یا به اجبار کارفرما از نامبرده سلب کرد، بلکه کارگر در هر زمانی که شایسته بداند، حتی پس از خاتمه رابطه کار و گذشت مدت زمان به نسبت طولانی از آن، می‌تواند نسبت به طرح شکایت قانونی و مطالبه حقوق معوقه خود اقدام نماید.

همچنین در اینجا باید خاطر نشان ساخت که قانون کار به عنوان یک قانون حمایتی از کارگر تنظیم شده است، در نتیجه مفاد این قانون اولا باید به نفع کارگر تفسیر شود و ثانیا برای حفظ حقوق کارگر باید وجه الزامی داشته باشند. به همین سبب جز برخی از مواد قانون یاد شده، مابقی مواد قابل تغییر، تفسیر و یا حذف نبوده و حتی توافق طرفین نیز در این مورد موثر نیست.

در بندهای بعدی انواع حقوق قانونی که قانون کار برای کارگر به رسمیت شناخته است را معرفی می‌کنیم.

انواع حقوق کارگر نسبت به کارفرما

در بندهای پیشین با مفاهیم کارگر، کارفرما و قانون کار آشنا شدیم. همچنین اشاره کردیم که قانون کار به عنوان یک قانون حمایتی که حافظ منافع کارگر است نوشته شده و به همین سبب امکان تغییر یا تفسیر مواد و حتی توافق طرفین برخلاف آن‌ها اصولا وجود ندارد.

اهمیت این نکته تا میزانی که حتی سکوت قرارداد طرفین و یا عدم وجود قرارداد کتبی بین طرفین و حتی اطلاق نام متفاوتی به قرارداد کار حاکم بر روابط طرفین، هیچ کدام در آن موثر واقع نمی‌شوند.

در ادامه مهم‌ترین حقوق کارگر نسبت به کارفرما را با توجه به مواد قانون کار معرفی می‌کنیم. قابل ذکر آن که نهاد رسیدگی کننده به این شکایات اداره کار بوده و در حال حاضر می‌تواند روال ثبت شکایت، پیگیری شکایت و دریافت نتیجه را از طریق سامانه جامع اداره کار اعلام شده این نهاد و به صورت آنلاین ترتیب داد.

عدم عقد قرارداد کارفرما با کارگر

امضای قرارداد کار بین کارگر و کارفرما ضروری است. قرارداد کار مطابق با مواد مربوطه باید شامل اطلاعات کارگاه، همچون اقامتگاه، شماره تماس و اطلاعات مدیرعامل کارگاه، اطلاعات هویتی کارگر شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره بیمه تامین اجتماعی و محل اقامت نامبرده و نیز اطلاعات وظایف کارگر باشد.

در تعیین وظایف کارگر، مطابق با قانون کار، دقیقا باید اعلام شود که نوع کار کارگر شامل چه مواردی است، امکان جابه‌جایی کارگر بدون توافق وی از محل خدمت به محل دیگر وجود نخواهد و همچنین محل کار کارگر تعیین گردد.

دیگر مواردی که باید در قرارداد کار تعیین تکلیف شود، تاریخ انعقاد قرارداد و مدت زمان اعتبار آن است. به عبارت دیگر چنانچه قرارداد کار موقت باشد، ضروری است که مدت آن شامل یک ساله یا دو ساله و یا تاریخ انقضای اعتبار قرارداد تعیین شده باشد.

مابقی موضوعاتی که در قرارداد کار ذکر می‌گردد، تنها می‌تواند از جهت افزایش حقوق کارگر نسبت به حقوق قانونی وی در قانون کار باشد، به عبارت ساده‌تر هر توافقی که حقوق قانونی نامبرده را نسبت به قانون کار کاهش داده باشد مورد پذیرش نخواهد بود و سکوت قانون کار در خصوص حقوق کارگر نیز در احراز و وجود آن‌ها تاثیر نخواهد داشت.

در نتیجه تنها قید موارد یاد در قرارداد کار کفایت کرده و ثبت یا عدم ثبت موارد دیگر اعم از قانونی و غیرقانونی، در نتیجه قرارداد تاثیری نخواهد داشت.

اما اگر قرارداد کار با همان شرح مختصر بین طرفین منعقد نشده باشد و کارگر به دستور کارفرما و در مقابل دریافت حق السعی در حال انجام اموری باشد، نامبرده می‌تواند از کارفرما شکایت کرده و کارفرما به امضای قرارداد با کارگر الزام خواهد شد.

در نتیجه امضای قرارداد کار که محل کارگاه و شرح کار کارگر را تعیین کرده و کارفرما وی را اعلام نماید، یکی از حقوق کارگر است.

عدم پرداخت حقوق معوقه کارگر

مطابق با قانون کار، کارگر در مقابل اقدامات خود حق دریافت حقوق و مزایا تحت عنوان حق‌‌السعی را دارد. همچنین برخی از حقوق دیگر شامل اضافه کاری، حق بیمه، حق سنوات، عیدی، حق اولاد، حق مسکن و برخی موارد دیگر وجود دارد که کارفرما باید در انتهای هر ماه، یا در انتهای سال جاری و یا در خاتمه روابط کار به کارگر پرداخت نماید.

خودداری از پرداخت هر یک از حقوق قانونی کارگر و یا پرداخت مبالغی کمتر از موارد مقرر قانونی، به کارگر حق و اجازه طرح شکایت و مطالبه حقوق معوقه را خواهد داد. کارفرما در این صورت، صرف نظر از مدت زمان طی شده از رابطه فی‌مابین، الزام به پرداخت حقوق معوقه کارگر و خسارات وارد بر آن خواهد شد.

بیمه نکردن کارگر

شمول کارگر ذیل بیمه تامین اجتماعی، که به توسط سازمان تامین اجتماعی انجام می‌گیرد، یکی از حقوق کارگر است که مطابق با قانون کار انجام آن بر عهده کارفرما قرار دارد.

به همین سبب چنانچه کارفرما برخلاف وظیفه قانونی خود نسبت به بیمه کردن کارگر اقدام ننماید، کارگر می‌تواند از طریق مراجع صالح نسبت به طرح شکایت اقدام کرده و کارفرما نسبت به بیمه کردن کارگر و پرداخت حق بیمه معوقه الزام خواهد شد.

اختصاص مزایایی کمتر از قانون کار برای کارگر

پیش از این اشاره کردیم که حداقل حقوق قانونی کارگر در قانون کار اعلام شده و مبالغ آن به صورت سالیانه اعلام می‌گردد.

حال چنانچه کارفرما مبالغی کمتر از حکم قانونی به کارگر پرداخت کرده باشد، کارگر می‌تواند برای مطالبه مبالغ کسری، نسبت به طرح شکایت و دریافت آن‌ها اقدام نماید.

اخراج غیرقانونی

اخراج کارگر، اعم از آن که قرارداد کار از نوع موقت و یا دائم باشد، جز در برخی حالت‌های قید شده در قانون میسر نیست.

حال چنانچه کارفرما با خروج از اختیارات قانونی خود، نسبت به اخراج کارگر اقدام کرده باشد، کارگر این حق و اختیار را خواهد داشت که با مراجعه به اداره کار، نسبت به این امر اقدام کرده و اجازه عودت به کار دریافت نماید.

کاهش حقوق پرداختی

چنانچه کارفرما بنا به دلایل غیرقانونی همچون جریمه از حقوق پرداختی به کارگر مبالغی را کسر کرده باشد، و یا در حین طول مدت قرارداد کار، حقوق ماهیانه کارگر را کاهش داده باشد، کارگر اجازه خواهد داشت نسبت به طرح شکایت از کارفرما و بازگشت حقوق خود به روال سابق اقدام نماید.

مطالبه کار بیش از حد معمول از کارگر

همانطور که اشاره شد حداکثر ساعات قانونی کار و نیز حداکثر ساعات اضافه کاری، در قانون کار تعیین تکلیف شده است. این ساعات که برای مشاغل مختلف گاه متفاوت است، بیانگر حداکثر قانونی هستند و الزام کارگر به کار مازاد بر آن، منع قانونی دارد.

در اینجا باید اشاره کنیم که حداکثر ساعات قانونی کار برای مشاغل مختلف متفاوت است و می‌تواند مدت مقرر را با توجه به قانون کار و نیز آیین‌نامه‌های مربوطه جستجو و تعیین کرد.

در صورت خروج کارفرما از این امر، کارگر می‌تواند نسبت به طرح شکایت و تصحیح روال انجام امور اقدام نماید، و همچنین کارفرما به پرداخت جریمه و خسارت در حق کارگر محکوم خواهد شد.

مطالبه کار از کارگر در روزهای تعطیل

تعطیل کاری و یا کار کردن کارگر در روزهای تعطیل جز در موارد مصرح قانونی و به میزان مقرر قانونی ممنوع است. در نتیجه چنانچه کارگر به حکم و دستور کارفرما ناگزیر از کارگر در روزهای تعطیل سال و یا روزهایی که مطابق با توافق طرفین برای کارگر تعطیل اعلام شده است باشد، نامبرده اجازه دارد نسبت به طرح شکایت از کارفرما اقدام نماید.

در این صورت کارفرما نه تنها به اصلاح وضعیت و بازگشت آن به حالت مقرر قانونی الزام می‌گردد، بلکه جریمه تحمیل کار در روزهای تعطیل به کارگر نیز از کارفرما مطالبه خواهد شد.